DΓli, 24 JuΓ±u 2025 β Debate iha Sala PlenΓ‘ria Parlamentu NasionΓ‘l, Sua ExelΓ©nsia Ministra Edukasaun, Dra. Dulce de Jesus Soares, hatudu klarifikasaun kona-ba esforsu sira neβebΓ© MinistΓ©riu Edukasaun halo atu responde ba dezafiu no prioridade iha sektΓ³r edukasaun, inklui infraestrutura, materiΓ‘l didΓ‘tiku, merenda eskolΓ‘r, edukasaun prΓ©-eskolΓ‘r no rekrutamentu profesΓ³r sira.
Iha aprezentasaun neβe, Sua Sua ExelΓ©nsia Ministra Edukasaun, Dra. Dulce de Jesus Soares, hateten, MinistΓ©riu Edukasaun iha tinan 2024 konstrui ona sala aula hamutuk 108 no iha tinan 2025 sei kontinua tΓ‘n konstrui sala aula 50 resin, inklui halo distribuisaun ba kadeira no meza hamutuk 5 mil ba eskola sira iha territΓ³riu laran-tomak, durante tinan 2024 toβo tinan 2025, inklui livru hamutuk 740.929, no sei rezerva livru hamutuk 21 mil neβebΓ© sei iha armajΓ©n no seidauk distribui, tanba depende ba pedidu no mΓ³s dadus husi eskola sira.
βProblema ida neβebΓ© mak MinistΓ©riu Edukasaun infrenta, mak oras neβe dadaun, karik distintu no distinta depitadu/a sira halo fiskalizasaun, ami sei infrenta problema iha biblioteka, maibΓ© oras neβe ami servisu makaβas atu bele halo jestaun ba iha biblioteka ida diβak, nuneβe livru foun sira neβebΓ© tama bele rai ho dignuβ, dehan S.E. Ministra Edukasaun.
Governante neβe akresenta mΓ³s kona-ba merenda eskolΓ‘r, katak MinistΓ©riu Edukasaun halo ona esforsu ida hamutuk ho MinistΓ©riu Administrasaun Estatal no oras neβe iha ona dekretu governu ida atu kontinua reforsa implementasaun merenda eskolΓ‘r iha eskola. No rekoΓ±ese katak sei iha faillansu lubuk ida, maibΓ© ho desentralizasaun merenda eskolar neβe, mesmu orsamentu neβe kanaliza liuhusi MinistΓ©riu Administrasaun Estatal, maibΓ© MinistΓ©riu Edukasaun nafatin foti responsabilidade atu garante katak programa merenda eskolar laβo diβak liutΓ‘n iha futuru.
Aleinde neβe, Sua ExelΓ©nsia Ministra Edukasaun mΓ³s hatan kona-ba ensinu prΓ©-eskolΓ‘r neβebΓ© tuir dadus husi EMIS MinistΓ©riu Edukasaun nian katak, atinji ona pursentu 30% husi fasilidade prΓ©-eskolar neβebΓ© mak disponibiliza ona iha territΓ³riu tomak hamutuk 300 resin, maibΓ© MinistΓ©riu Edukasaun servisu hamutuk nafatin ho parseiru dezenvolvimentu sira atu garante katak fΓ³ nafatin konsiΓ©nsia ba inan-aman atu lori nafatin oan sira neβebΓ© mak tinan 3-5 bele ba iha fasilidade sira neβebΓ© mak prepara ona.
βMinistΓ©riu Edukasaun nafatin buka dalan hodi hasaβe taxa partisipasaun prΓ©-eskolar, nuneβe oan sira neβebΓ© toβo ona iha tinan 3-5, pelumenus iha ona literasia no numerasia bΓ‘ziku, antes tama ba primeiru anu. Husi neβe MinistΓ©riu Edukasaun mΓ³s iha meiu lubuk ida hanesan School Readiness neβe mai ho meiu rua, 1. Child to child (Estudante sira servisu hamutuk ho sira-nia maun no bin sira neβebΓ© mak idade boot liu sira, no programa neβe laβo iha kada loron sΓ‘badu, durante fulan 3, atu oinsΓ‘ mak bele ajuda sira hodi bele iha koΓ±esimentu oituan ba iha literasia no numerasia baze ka kansaun ruma, antes sira ba prΓ©-eskolar iha fulan janeiru). 2. Iha mΓ³s programa Intensivu neβebΓ© laβo iha territΓ³riu tomak, iha eskola 70, no iha suku hamutuk 120 no kada suku iha estudante 30, nuneβe sei hasaβe kobertura purvolta estudante hamutuk 3 milβ, dehan S.E. Ministra Edukasaun.
Governante neβe mΓ³s esplika kona-ba rekrutamentu bolsa kandidatu neβebΓ© MinistΓ©riu Edukasaun halo ona. Rekrutamentu ba profesΓ³r hamutuk 4.008, neβe rekruta iha tinan 2024 no 2025, tuir dekretu lei estatutu karreira dosente artigu 33, hanesan rekrutamentu ba ingresu karreira, kompostu husi faze rua; 1. Konkursu ba bolsa kandidatu. 2. Selesaun konkursu ba rekrutamentu, nuβudar natureza pΓΊblika bazeia ba prinsΓpiu regulΓ‘r ba konkursu iha administrasaun pΓΊblika. Iha faze konkursu kandidatu sira submete dokumentu no halo prova eskrita eletrΓ³nika iha Komisaun Funsaun PΓΊblika.
βIha faze selesaun, mak komisaun rekrutamentu sei solisita ba kandidatu sira atu hatama dokumentu hanesan, rejistu kriminal, atestadu mΓ©diku no identifikasaun iha Sigap, atu garante katak kandidatu sira seidauk hetan pena demisaun ruma husi Komisaun Funsaun PΓΊblika, no antes atu hakat ba faze rua neβe, MinistΓ©riu Edukasaun mΓ³s halo diploma ministeriΓ‘l ida atu bele estabele regra ba elaborasaun, aprovasaun no jestaun funsionamentu kuadru pesoalβ, dehan S.E. ME.
Rekrutamentu neβe mai husi kuadru pesoal ida neβebΓ© mak MinistΓ©riu Edukasaun halo liuhusi, halo levantamentu ba iha eskola sira atu haree sala aula hira, profesΓ³r hira, nΓΊmeru estudante hira no turnu hira, husi neβebΓ‘ mak hetan informasaun, no rekruta bazeia ba nesesidade. Prosesu rekrutamentu neβe nakloke ba ema hotu-hotu hodi ba aplika. Prosesu ida neβe mΓ³s bazeia ba Lei Baze Edukasaun, neβebΓ© la konsentra deβit ba graduadu sira neβebΓ© husi Γ‘rea edukasaun, maibΓ© ba graduadu hotu neβebΓ© mak iha interese, atu hakarak sai profesΓ³r no priense kritΓ©ria neβebΓ© mak estabelese.
βHusi teste neβe rasik ita hetan timoroan neβebΓ© mak iha kualifikasaun diβak tebe-tebes atu sai profesΓ³r no toβo agora hetan ona profesΓ³r foun hamutuk, 4.008, no destaka ona 2.913. No iha fulan juΓ±u neβe nia laran mΓ³s halo ona rekrutamentu ba Bolsa Kandidatu Ensinu SekundΓ‘riu JerΓ‘l no TΓ©kniku VokasionΓ‘l no pasa ona hamutuk 1.095, inklui mΓ³s maluk sira husi Eis-ProfesΓ³r kontratadu 2023. Ba sira ne'ebΓ© liu ho valΓ³r liu 60, hamutuk 157, no na'in 156 mak liu ho valΓ³r 50, tanba ne'e MinistΓ©riu Edukasuan atribui tΓ‘n valΓ³r 10 gratuita ba sira, no dadaun neβe totΓ‘l Eis-ProfesΓ³r kontratadu 2023 neβebΓ© pasa, hamutuk na'in 313β, dehan S.E. ME
Entre profesΓ³r sira neβe hotu, iha mΓ³s lista espera hamutuk 900 resin, neβebΓ© mak sempre prontu, tanba MinistΓ©riu Edukasaun servisu hamutuk ho Institutu NasionΓ‘l Seguransa SosiΓ‘l identifika ona profesΓ³r sira neβebΓ© mak infrenta moras tempu naruk. Tanba neβe sei foti fali profesΓ³r hamutuk 187 neβebΓ© mak iha lista espera, hodi koloka ba eskola sira, hodi troka sira neβebΓ© mak moras kleβur ona.
#MΓ©diaME