Atividade

ME NO SEKRETÁRIU ESTADU DEZENVOLVIMENTU LOKÁL HO WFP NO KOICA LANSA FATUK DAHULUK BA DAPUR MERENDA ESKOLÁR IHA EBF OSTIKU


Ostiku Baucau - Kinta-feira, 06/06/2024

Exelénsia Ministra Edukasaun, Dulce de Jesus Soares hamutuk ho Sekretáriu Estadu Dezenvolvimentu Lokál, Mateus dos Santos Talo inklui Country director WFP no KOICA, hala’o lansamentu fatuk dahuluk ba konstrusaun dapur ba programa merenda eskolár inklui inaugura sala eskola hamutuk aula tolu ne’ebé konstrui husi ekipa PNDS iha Eskola Ensinu Báziku Filiál Ostiku Munisípiu Baucau.
Ministra Edukasaun, Dulce de Jesus Soares iha ninia diskursu hateten, IX Governu Konstitusionál hakarak kontinua reforsa programa merenda eskolár. Maibé, seidauk iha kuziña própriu atu te’in aihan nutritivu no ijiene ba estudante sira. Ne’e duni agradese ba organizasaun ONU nian liu husi World Food Program (WFP) no Korea International Cooperation Agency (KOICA) ne’ebé fó ona apoiu konstrui dapur ba ita-nia eskola sira atu bele mellora te’in aihan di’ak ba estudante sira.
Governante ne’e husu ba ema hotu atu kuidadu dapur ne’e moos nafatin, iha bee no fatin ne’e bele uza ba te’in aihan moos ba estudante sira. Inklui husu mós asosiasaun dos pais, tenke koopera no asegura programa merenda eskolár ne’e bele la’o ho di’ak. Orsamentu olakadu liu Ministériu Administrasaun Estatál, maibé dalabarak Ministra Edukasaun maka hetan krítika barak liu. Tanba eskola no estudante sira tutela iha Ministériu Edukasaun. Entaun wainhira programa merenda eskolár ne’e la’o laloos, Ministra Eddukasaun maka hetan pankada barak husi entidade sira.
Ministra Edukasaun hatutan, kontinua husu ba diretór Eskola, Koordenadór eskola, profesór/a sira no Inspetór eskola sira hala’o imi knaar ho loloos ho di’ak. Nune’e programa ne’ebé governu hatuun mai, ita bele inplementa ho rigór.
Iha dezafiu oioin hatudu katak, iha sala aula barak maka kondisaun ladún di’ak maibé aumezmu tempu ohin ita inaugura ona sala aula tolu ne’ebé konstrui ekipa PNDS mai eskola ne’e inportante tebes. Neneik maibé bebeik governu kontinua hala’o programa sira ne’e.
Ita haree katak, liu husi koordenasaun entre Ministériu rua, ohin lorokraik ita bele lansa tau fatuk dahuluk ba konstrusaun dapur ba merenda eskolár no inaugura mós sala aula tolu ba EBF Ostiku.
Oras ne’e daudaun Ministériu Edukasaun hala’o rekrutamentu ba profesór/a foun, atu prienxe eskola sira ne’ebé sei falta profesór/a sira.
Entretantu, Ministra apela nafatin ba komunidade nia oan sira ne’ebé hakarak sai manorin, tempu di’ak ba Ita-Boot sira atu tuir teste ne’ebé oras ne’e daudaun Edukasaun Munisípiu sira hahú simu aplikasaun fali ona ba rekrutamentu segunda faze nian.
La presiza tenke gradua iha área adukasaun maibé ema ne’ebé iha ona abilidade baxareladu ka mestradu, tuir lei, la presiza hatama rekerimentu barak, presiza de’it maka billete identidade ou kartaun eleitorál, diploma lisensiatura ka baxareladu tenke legaliza enkamiña ba edukasaun Munisipál sira maka ba tuir teste. Teste ida ne’e sei hala’o iha Komisaun Funsaun Públika (KFP).
Iha fatin hanesan, Sekretáriu Estadu Dezenvolvimentu Lokál, Mateus dos Santos Telo, iha nia diskursu hateten, sente honradu tebes reprezenta Ministru Administrasaun Estatál mai partisipa iha serimónia tau fatuk dahuluk ba konstrusaun dapur eskola.
Konstrusaun dapur eskola ne’e parte ida dezenvolvimentu ba labarik sira nia kreximentu tanba labarik sira sei hetan hahán ne’ebé nutritivu ho ijiene husi kziñeiru sira ba saúde di’ak no bele partisipa prosesu aprendizajen ho di’ak.
Enkuantu, Koordenadór Eskola Ensinu Báziku Filiál Ostiku Baucau, relata katak, kona-ba konstrusaun dapur eskola, esforsu husi WFP (World Food Program), ne’ebé hili eskola ensinu báziku filiál Ostiku Baucau, ha’u-nia agradese wa’in ba Ita-boot sira, agradese mós ba Ministra Edukasaun no Sekretáriu Estadu Dezenvolvimentu Lokál husi MAE, ne’ebé mai marka prezensa iha ne’e, no grasa Maromak nian ohin bele rtealiza tau fatuk dahuluk ba konstrusaun dapur eskola nian.
Dapur ida ne’e sei benefisia ba Alunu/a hamutuk ema na’in 641, ne’ebé iha eskola ensinu báziku filiál Ostiku Baucau hahú husi 10 no 20 síklu, inklui pré-eskolár hamutuk ema na’in 40.
Eskola EBF Ostiku mós servisu hamutuk ho ekipa Planu Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS), ne’ebé konstrui ona murru protesaun ba eskola, fatin Jardín ba eskola Pré-eskolár nian ida, rekomenda mós ba Ministra Edukasaun, atu futuru oin maibé rekruta mós pesoál Seguransa Sivíl ida atu mai asegura eskola, nune’e kondisaun eskola no ambiente labele hetan estragus husi ema iresponsável sira.
Koordenadór programa WFP, Anastacio Sorriano subliña, konstrusaun dapur eskola hanesan programa ida ne’ebé iha 5S nian maka hanesan La’e ba Hemu tua, Infesaun Kulit, Lombringa, hamlaha no Lae ba fuma.
Ida ne’e programa ida husi WFP, konstrusaun dapur ne’e hamutuk 10. 4 iha Baucau, 3 iha Manufahi no 3 iha Munisípiu Bobonaru. Konstrusaun ida ne’e sei kompleta ho fasilidade hanesan fatin te’in, fatin ba prepara aihan nian, armajén inklui saneamentu. Medida dapur 6x10 kuadradu. Sei benefisia ba alunu/a hamutuk ema na’in 1.742 iha Munisípiu 3 ne’e nian.
Country Director WFP, Cecilia Garson WFP kontinua halo nia intervensaun atu mellora programa merenda eskolár, no servisu hamutuk ho gevernu besik liután no agradese mós laran luak husi KOICA, ne’e maka durante hanesan doadór prinsipál ba programa ida ne’e mós ba aprovasaun husi Ministériu Edukasaun, ne’ebé ita eskolla eskola 4, iha Munisípiu Baucau ne’ebé oras ne’e atu hatuur hela fatuk dahuluk ba.
Koñesimentu aihan ne’ebé maka nutritivu no saudável inportante tebes ba labarik ida nia kreximentu, mentál no mós fíziku. Pakote ida ne’e maka fornesimentu sertifikadu ba fós vitamina ba parte eskola rasik.
Ida ne’e hahú husi tinan 2021 to’o tinan 2025, kobre eskola hamutuk 400, iha Muisípiu 3, Baucau, Manufahi no Bobonaru. Enkuantu iha Munisípiu Baucau rasik kobre eskola hamutuk 184. Ho alunu/a hamutuk rihun 24 maka hetan benefisiu husi programa ne’e rasik.
Aléinde ne’e mós formasaun ba ekipa jestaun programa, sai hanesan alvu ida ba WFP nia serbisu inklui mellora ekonomia sustentável liu husi ligasaun agrikultura ba merkadu.
WFP iha komitmentu kontinua nafatin servisu ida ne’e hamutuk ho governu tu mellora futuru komunidade timorense nian.
Iha fatin hanesan, Reprezentante KOICA iha Timor-Leste, sente onradu lori Governu Koreanu nia naran, eleje ha’u-nia gratidaun ba governu Timor-Leste no mós WFP, ba kolaborasaun ne’ebé forte liu husi programa 5S.
Projetu hateten la’e ba 5S, hahú iha tinan 2021 ho ninia objetivu atu utiliza kondisaun eskola sai plataforma estratéjiku ida hodi reforsa nutrisaun ba labarik sira iha Timor-Leste.
Ida ne’e atu mellora di’ak liután sistema preparasaun aihan hodi asegura aihan merenda esklár ninian ba labarik sira, ha’u fiar metin katak, sei fó benefisiu ba estudante sira liu husi projetu ida ne’e.
Aleinde ita hahú tau fatuk dahuluk ba konstrusaun dapur eskola iha EBF Ostiku, no KOICA mós sei harii tan dapur eskola 10, iha Munisípiu Baucau, Manufahi no Bobonaru, hein katak bele kontribui prepara di’ak liután programa merenda eskola iha futuru.
Rekursu umanu mak fatór determinante aliserse nasaun nian hodi dezenvolve ekonomia nasaun nian. Governu Timor-Leste fó inportánsia investe duni ba ninia rekursu umanu sira.
Iha kontestu ida ne’e KOICA Timor-Leste inisia tiha ona projetu barak hanesan distribuisaun livru, sei harii tan sentru dezenvolvimentu ba desportu nian inklui apoiu ba programa merenda eskolár nian.
KOICA mós iha tempu badak sei lansa projetu fatin halimar nian ba pré-eskolár sira iha Timor-Leste.
Prezidente Interinu Autoridade Munisípiu Baucau, Eduardo Filipe Ximenes, ohin hala’o atividadde 2, dahuluk ita hala’o tau fatuk dahuluk ba konstrusaun dapur eskola nian no inaugura uma eskola sala tolu ne’ebé konstrui husi ekipa PNDS. Merenda eskolár ba eskola sira iha Munisípiu Bauacu la’o tarde tanba relatoriu sira ne’ebé maka inplementa iha tinan kotuk tama tarde. Andamentu serbisu sira ne’ebé la’o presiza relatóriu tama lai maka kontinua fali planu foun.
Maski implementa tarde maibé, laiha obstáklu ne’ebé mosu iha terenu no la’o tuir nafatin menu ne’ebé fó husi Ministériu saúde. Produtu ne’ebé uza ba merenda, mai husi produtu lokál. Hanesan fós no inklui modo mai husi produtu lokál.
Programa ida ne’e hetan monitorizasaun husi ekipa seguransa aihan Ministériu Saúde nian, inspetór eskolár no ekipa Administrasaun Munisípiu Baucau.
Munisípiu Baucau mós tinan ida ne’e tau osan ba harii dapur hamutuk 6 ba eskola 6 iha postu administrativu 6 ne’ebé estabelese iha Munisípiu Baucau.
Parte Munisípiu fó uluk eskola sira ne’ebé nesesáriu duni, tanba Natureza PDN ninia orsamentu labele liu dolar rihun atus lima ($.500.000), tanba durante ne’e eskola balun ba te’in liur no balun ba te’in iha koordenadór eskola nia uma mak lori mai. Tanba ne’e maka Munisípiu deside konstrói dapur ba kada eskola nune’e sira bele te’in iha laran.

#MédiaME